Bilans płatniczy jest zestawieniem wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między daną gospodarką krajową (tj. między przedsiębiorstwami, ludnością, rządem) a zagranicą. Innymi słowy: Bilans płatniczy jest zestawieniem wszelkich dochodów z jednej strony ze wszystkimi wydatkami (płatnościami) na rzecz reszty świata, tj. drugiej strony. Stanowi on finansowe odzwierciedlenie stosunków handlowych wiążących dany kraj z zagranicą. Bilans płatniczy stanowi ważny wskaźnik gospodarki, mówiący wiele o jej relacjach z otoczeniem. Jest on narzędziem oceny sytuacji gospodarczej w minionym okresie, ale służy także do określania polityki władz w odniesieniu do przyszłości.
Bilanse płatnicze sporządzane są przez poszczególne kraje świata zgodnie z metodologią i w układzie przyjętym przez MFW (Międzynarodowy Fundusz Walutowy). Dzięki temu możliwe jest porównywanie bilansów płatniczych różnych krajów. Bilanse te publikowane są między innymi przez banki centralne poszczególnych krajów. W Polsce bilans płatniczy sporządza Narodowy Bank Polski i prezentuje go Sejmowi.
Najczęściej bilans płatniczy prezentuje dane dotyczące transakcji, które zostały zawarte w ciągu roku, jednak sporządzane są także zestawienia za krótsze okresy.
Zazwyczaj bilans płatniczy składa się z trzech rachunków, tj.:
- rachunku obrotów bieżących, który obejmuje wpływy i wydatki z tytułu obrotów handlowych (najważniejszą jego pozycją jest najczęściej handel towarami, a także wymiana usług i jednostronnych przekazów pieniężnych ludności i władz),
- rachunku obrotów kapitałowych (zalicza się do nich przepływ inwestycji bezpośrednich osób i firm prywatnych oraz długo- i krótkoterminowe przepływy pieniężne, zarówno prywatne, jak i rządowe; przy czym w transferach prywatnych główna rolę odgrywają przelewy z zagranicy na rachunki walutowe ludności, w mniejszym stopniu darowizny, spadki, renty, emerytury, natomiast transfery rządowe to głównie dary i pomoc bezzwrotna od rządów zagranicznych),
- rachunku zmian rezerw rządowych (złota, obcych środków płatniczych i innych zasobów o charakterze rezerw).
Przedstawionym powyżej rachunkom odpowiadają salda, które stanowią składowe całego bilansu płatniczego. Przykładowo w grudniu 2013 roku bilans płatniczy w Polsce charakteryzował się ujemnym saldem obrotów bieżących i wyniosło ono 843 mln EUR. Na wartość tego salda złożyły się ujemne salda obrotów towarowych i dochodów oraz dodatnie salda usług i transferów bieżących. Natomiast w grudniu 2012 roku saldo obrotów bieżących również było ujemne i wyniosło 1705 mln EUR.
Nadwyżka w bilansie płatniczym to sytuacja, w której przychody z transakcji autonomicznych (np. transakcje rachunku obrotów bieżących i rachunku obrotów kapitałowych) przewyższają płatności ekonomiczne. W takiej sytuacji nadwyżka transakcji autonomicznych jest niwelowana przez ujemne saldo transakcji wyrównawczych (np.transakcje z rachunku zmian rezerw rządowych). Deficyt bilansu płatniczego występuje wtedy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych przewyższają dochody z nich (może więc być wynikiem np. przewagi importu towarów i usług nad ich eksportem). Niedobór ten musi być wyeliminowany przez nadwyżkę z transakcji wyrównawczych.
Do zapewnienia sprawnego funkcjonowania operacji wyrównawczych niezbędne są pewne zasoby rezerw finansowych rządów we własnej walucie i w walutach obcych. Przykładowo w grudniu 2013 roku stan oficjalnych aktywów rezerwowych w walutach wymienialnych w Polsce wynosił 77144 mln EUR i był niższy od stanu w grudniu 2012 roku o 5433 mln EUR.
Bilans płatniczy Wasze opinie