Metodologia badań stanowi teoretyczną podstawę do przeprowadzania różnego rodzaju analiz naukowo-poznawczych, badań określonych problemów i zagadnień. Działania podejmowane w obrębie metodologii skupiają się przede wszystkim na analizie metod badawczych oraz otrzymanych poprzez ich wykorzystanie wyników. Metodologia przede wszystkim jako nauka o metodach opiera się na stricte wyznaczonych regułach i działaniach, dzięki którym badacz otrzymuje tzw. wytwory poznawcze. Te z kolei mogą mieć charakter ilościowy lub jakościowy w zależności od doboru odpowiednich narzędzie badawczych.
W zasadzie metodologia jako nauka o badaniach naukowych odnosi się do takich aspektów jak: znaczenie badań podczas rozwiązywania problemu, właściwy dobór narzędzi badawczych niezbędnych do przeprowadzenia analizy i interpretacja otrzymanych wyników. Jest to złożony proces, który wymaga postawienia odpowiednich pytań, ale również doboru właściwych metod, które pozwolą przeprowadzić zamierzoną analizę. Poprzez przeprowadzenie kolejnych faz pracy badawczej, badacz otrzymuje wnioski, a właściwie informacje, które pozwalają rozwinąć podejmowany problem badawczy. Wszystkie działania podejmowane są w obrębie konkretnej dziedziny nauki np. ekonomii, kultury, pedagogiki, politologii, socjologii, medycyny itp.
Nauka ta może odnosić się do różnych aspektów i obszarów badań, przez co dostosowuje narzędzia badawcze do w zależności od potrzeb i skupia się na konkretnych elementach. Z tego względu wyróżniamy kilka rodzajów metodologii, m.in. ogólną, szczegółową, pragmatyczną, apragmatyczną, normatywną, opisową, nauk dedukcyjnych czy indukcyjnych.
Metodologia ogólna odnosi się do każdej z dziedzin nauki, dlatego jej reguły mogą być stosowane we wszystkich dyscyplinach naukowych. Jej głównym celem jest uzasadnianie twierdzeń, prezentacja logicznej struktury wiedzy, a także formułowanie podstawowych pojęć metodologicznych. Z poziomu metodologii ogólnej istotne znaczenie mają również metody weryfikowania wniosków oraz rozległe ustalenia badawcze stosowane powszechnie w nauce.
Z kolei metodologia szczegółowa w głównej mierze skupia się wokół badań odrębności danej dyscypliny naukowej lub jej dowolnej gałęzi, nie pomijając przy tym analizy wykorzystywanych w tej dziedzinie czynności badawczych. W ten sposób następuje projektowanie czynności badawczych, wytyczanie dla nich norm i ich późniejsza kodyfikacja. Jednym z ważniejszych elementów tego rodzaju metodologii jest tworzenie pojęć szczegółowych. Należą do nich m.in. eksperyment, weryfikacja, pomiar, obserwacja, czy hipoteza.
Do metodologii opisowej zalicza się wszystkie sposoby opisu czynności poznawczych, a także wytworów takich działań. Natomiast metodologia normatywna konkretyzuje i jednocześnie popularyzuje zasady właściwego postępowania naukowego, równocześnie określając zakres rozwoju danej nauki.
Metodologia normatywna posiłkuje się istniejącymi już normami np. wytycznymi, przepisami itp. określonymi w dokumentach, które odnoszą się do właściwego postępowania naukowego. Znaczenie w tym przypadku ma stopień rozwoju danej nauki, w której obrębie prowadzone są badania.
Pragmatyczne znaczenie metodologii jako nauki odnosi się do konkretnych metod działalności naukowej i wykorzystywanych w tym obszarze procedur badawczych. Do podejmowanych w tym zakresie działań należy zaliczyć wyznaczenie celu badawczego i reguł, które będą obowiązywać w czasie jego realizacji, wyznaczenie poszczególnych czynności, interpretację i określenie istotę czynności oraz charakterystyka procedury naukowej.
Metodologia apragmatyczna dotyczy badań nad rezultatami osiągniętymi w zakresie danej nauki (teorie, prawa nauki, normy itp.). Często stosowana jest podczas analiz dedukcyjnych.
Metodologia nauk dedukcyjnych zakłada eliminowanie takich czynników jak spostrzeżenia zmysłowe lub własne obserwacje, doznania, przede wszystkim w zakresie matematyki, czy logiki.
Metodologia nauk indukcyjnych stawia za cel przeprowadzanie doświadczeń, dlatego niekiedy nazywana jest również metodologią nauk empirycznych. W celu postawienia wniosku należy skorzystać z właściwych spostrzeżeń. W naukach empirycznych wykorzystuje się głównie: obserwację, sprawdzanie hipotez, eksperyment, pomiar. Do nauk indukcyjnych zalicza się m.in. biologię, psychologię, fizykę, ekonomię.
Metodologia jest w pewnym sensie drogowskazem dla badacza. Ukierunkowuje go na właściwy dobór rodzaju metod badawczych.
Rodzaje metodologii badań Wasze opinie