Zagadnienie konstrukcji podatków (struktury podatków) jest związane z przestrzeganiem reguł tworzenia racjonalnego prawa podatkowego. Reguły te decydują o skuteczności opodatkowania.
Konstrukcja każdego podatku zawiera elementy, które ulegają zmianom i różnią się w poszczególnych podatkach. Innymi słowy: Elementy konstrukcji podatku (określane również jako zmienne elementy podatku lub techniczne elementy podatku) pozwalają na odróżnianie jednych podatków od drugich i zalicza się do nich:
- podmiot podatku, który stanowią obydwie strony stosunku podatkowego, a więc zarówno podmiot czynny (czyli uprawniony do nakładania podatku, np. państwo, samorząd terytorialny, organizacje międzynarodowe, jeśli państwa członkowskie wyposażą je w uprawnienia do pobierania podatków na rzecz tych organizacji) oraz podmiot bierny (czyli osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej),
- przedmiot podatku, którym jest określona sytuacja faktyczna lub prawna, z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku przez osoby znajdujące się w takiej sytuacji (przykładem sytuacji faktycznej jest posiadanie nieruchomości, osiągnięcie dochodu z prowadzonej działalności gospodarczej, natomiast przykładem sytuacji prawnej jest stanie się właścicielem środka trwałego np. nieruchomości lub otrzymanie darowizny; upraszczając: przedmiotem podatku są zjawiska, z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatku, czyli zjawiska wywołujące obowiązek podatkowy; o przedmiocie podatku informuje najczęściej nazwa podatku, np. podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn, podatek dochodowy),
- stawki podatkowe są stosunkiem wysokości podatku do podstawy opodatkowania i informują one podmiot podatku, jaka część jego dochodów zostanie przejęta przez państwo; innymi słowy: stawki podatkowe są liczbami, które w powiązaniu z podstawą ich opodatkowania pozwalają określić wysokość podatków; wśród stawek podatkowych wyróżnia się: stawkę kwotową (ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od jednostki podstawy obliczenia podatku), stawkę procentową (wyrażona w procentach relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego, a wielkością podstawy obliczenia podatku), stawkę ryczałtową (przy jej zastosowaniu wysokość zapłaconego podatku może być niezależna od podstawy opodatkowania lub podstawa opodatkowania dla konkretnego podatku będzie określona odmiennie niż dla potrzeb stosowania stawki procentowej); inny podział stawek podatkowych wyróżnia: stawki proporcjonalne (charakteryzuje je stały stosunek do podstawy opodatkowania), stawki progresywne, inaczej zmienne (charakteryzują się tym, że ich tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania, czyli im wyższa podstawa opodatkowania, tym wyższa stawka), stawki regresywne (charakteryzują się tym, że stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania), stawki degresywne (charakteryzują się tym, że są kombinacją stawki progresywnej i proporcjonalnej, zatem stawka podatkowa rośnie do jakiegoś pułapu, a następnie staje się ona stawka proporcjonalną),
- skale podatkowe są zbiorem stawek podatkowych mogących stanowić kombinacje zarówno stawek procentowych, jak i kwotowych; wyróżnia się skale podatkowe stałe (występują, gdy stawka podatkowa jest jednakowa dla każdej podstawy opodatkowania; w przypadku stawki kwotowej ciężar podatku będzie relatywnie malał wraz ze wzrostem osiąganych dochodów, np. w karcie podatkowej, natomiast przy stałej stawce procentowej relatywny ciężar podatku będzie stały, np. w podatku dochodowym od osób prawnych) i skale podatkowe zmienne (występują, gdy stawki podatkowe zmieniają się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania; wśród nich wyróżnia się skalę progresywną – w skali takiej wielkość podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania; skalę degresywną- stanowi połączenie skali progresywnej i skali stałej, bowiem przy skali degresywnej wielkości podatków początkowo rosną w sposób progresywny, a po osiągnięciu pewnej wielkości rosną w sposób stały; skalę regresywną – występuje, kiedy stawka podatkowa maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania; jest ona bardzo rzadko stosowana w Polsce obecnie nie występuje),
- podstawa opodatkowania jest przedmiotem podatku ujętym ilościowo lub wartościowo i służy ona określeniu wysokości podatku (wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określony w złotych obrót, dochód i majątek, natomiast ilościowa podstawa podatku może być określona w: sztukach, według długości, powierzchni lub wagi),
- źródło opodatkowania to akt prawny regulujący przepisy podatkowe (przykładowo w polskim systemie podatkowym, zgodnie z Konstytucją RP, nakładanie podatków następuje tylko w drodze ustawy),
- zwolnienia podatkowe polegają na ograniczeniu przedmiotowego lub podmiotowego zakresu opodatkowania, tj. oznaczają one, że pewne sytuacje, objęte co do zasady opodatkowaniem, są z tego opodatkowania wyłączone(zwolnienia podatkowe występują w postaci zwolnień przedmiotowych ustanowionych ze względu na określone cechy przedmiotu podatku, zwolnień podmiotowych ustanowionych ze względu na określone cechy potencjalnego podatnika oraz zwolnień przedmiotowo-podmiotowych); innymi słowy: w zwolnieniach podatkowych chodzi o całkowite lub częściowe pominięcie dochodów, przychodów lub majątku uzyskiwanego z niektórych źródeł przy ustalaniu podstawy opodatkowania,
- wyłączenia podatkowe są wyrazem braku zainteresowania prawodawcy podatkowego określonymi kategoriami stanów faktycznych lub prawnych i zalicza się do nich: ulgi podatkowe polegające na zmniejszeniu wysokości podatku i mogą występować w postaci zmniejszenia podstawy opodatkowania lub bezpośredniego zmniejszenia ustalonej kwoty podatku, przy czym każde z przedstawionych rozwiązań powoduje obniżenie wielkości podatku,
- zwyżki podatkowe (występują, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad; innymi słowy: zwyżki podatkowe powodują zwiększenie obciążeń z tytułu podatków; stosuje się je obecnie bardzo rzadko, bowiem mają one charakter represyjny).
Przedstawione powyżej elementy podatków umożliwiają zróżnicowanie ich konstrukcji. Jednak, należy pamiętać o tym, że nadmierne wykorzystywanie niektórych elementów takich jak np. rodzaje stawek podatkowych, komplikuje system podatkowy oraz wpływa negatywnie na realizację nadrzędnego celu podatku, jakim jest cel podatkowy.
Elementy konstrukcji podatków Wasze opinie