Rodzaje obserwacji
Możemy rozróżnić kilka rodzajów obserwacji:
Obserwacja ukryta:
Obserwacją ukrytą nazywamy taką obserwację, w której osoby obserwowane nie wiedzą o tym, że są obserwowane. Jest to najczęściej stosowana metoda obserwacji. Zaletą niej jest fakt, że obserwowana osoba nie wiedząc o tym, że jest obserwowana zachowuje się w sposób naturalny, zgodnie z jej zachowaniami w rzeczywistości. Fakt jej obserwowania nie ma wpływu na jej zachowanie. W tej metodzie często wykorzystuje się narzędzia badawcze jak: dyktafon, ukryta kamera, lustro weneckie, "cień" - osoba podążająca za badaną osobą itp. Wadą tej techniki jest aspekt etyczny, badane osoby mogą nie chcieć uczestniczyć w badaniu, być obserwowanymi. Po drugie, w pewnym odmianach tej techniki problemem może stanowić fakt rejestracji zaobserwowanego zachowania. Przykładem obserwacji ukrytej jest obserwacja klientów sklepów pod kątem ich zachowań konsumenckich przez wyspecjalizowane w tym celu osoby.
Obserwacja jawna:
Przeciwieństwem obserwacji ukrytej jest obserwacja jawna. W tym przypadku osoba obserwowana wie o tym, że uczestniczy w badaniu i jest obserwowana. Nie musi przy tym znać prawdziwego celu badania. Wadą tej metody jest fakt, że wiedza o byciu obserwowanym może zniekształcić wyniki obserwacji. Osoby, które wiedzą o tym, że są obserwowane często zmieniają własne zachowania. W praktyce stosuje się ją wtedy, gdy nie można przeprowadzić obserwacji ukrytej. Przykładem obserwacji jawnej jest superwizja pracy szkoleniowców. Doświadczony szkoleniowiec obserwuje zachowanie początkującego, w celu oceny jego pracy. Osoba obserwowana jest świadoma bycia obserwowanym.
Obserwacja uczestnicząca:
Obserwacja uczestnicząca polega na tym, że badacz, obserwator "wchodzi" w środowisko osób obserwowanych, staje się ich członkiem, bądź anonimowym uczestnikiem. Dzięki temu badacz jest bardziej zaznajomiony z kulturą środowiska obserwowanego oraz jest bliżej zdarzeń zachodzących w grupie. Wadą natomiast jest osobiste zaangażowanie badacza oraz konieczność "wyrzeczenia" się własnych opinii i sądów. Taka osoba często narażowana jest na brak obiektywizmu we własnych ocenach ponieważ interakcja z grupą uczestników może wywoływać w tej osobie subiektywne osądy i opinie na temat jej uczestników. Jest to jedna z najtrudniejszym technik badawczych. Przykładem tego typu badania jest badanie socjologiczne, w której badacz - socjolog "wchodzi" w daną grupę społeczną, np: "bezdomnych" i obserwuje ich życie, ich zachowania, ich postawy i relacje. Tę metodę często stosuje się w przypadku "zamkniętych środowisk" badanych osób.
Obserwacja nieuczestnicząca:
Przeciwieństwem obserwacji uczestniczącej jest, jak sama nazwa wskazuje, obserwacja nieuczestnicząca. W tym przypadku badacz obserwuje badane osoby z "zewnątrz", nie wnikając w obserwowaną grupę. Zaletą tej obserwacji stanowi fakt, że zachowania badacza nie mają wpływu na relacje panujące w grupie obserwowanych osób. Nie zachodzi interakcja pomiędzy badaczem a osobą badaną. Badacz ma więcej czasu na odnotowywanie zaobserwowanych zachowań, na lepsze ich udokumentowanie. Wadą natomiast może okazać się fakt, że badacz jest na tyle "daleko" od obserwowanych obiektów, że nie ma szans na dobre zrozumienie zachodzących w grupie relacji i zdarzeń. Przykładem tej techniki jest obserwacja bawiących się dzieci. Grupa wyszkolonych pedagogów - obserwatorów analizuje zachowania bawiących się w grupie dzieci.
Obserwacja kontrolowana:
Obserwacja kontrolowana polega na systematycznym rejestrowaniu występujących zachowań, zdarzeń według ściśle określonego klucza. W celu zminimalizowania subiektywnych ocen badaczy wprowadza się usystematyzowane karty odpowiedzi, w której odnotowywane są wcześniej wymienione zachowania. Zaletą tej techniki jest jej usystematyzowanie, co umożliwia przeprowadzenie analiz statystycznych na jej wynikach. Usystematyzowany charakter odpowiedzi wraz z brakiem subiektywizmu ocen umożliwia zastosowanie metod statystycznych. Wadą tej techniki natomiast jest brak rejestracji zachowań nie założonych wcześniej w kluczu. Część zachowań, które nie były celem badacza może nie być zarejestrowana pomimo tego, że mogłaby stanowić ważną informację, w celu zrozumienia danego zjawiska, zachowania.
Obserwacja niekontrolowana:
Przeciwieństwem wyżej wymienionej techniki jest obserwacja niekontrolowana. Badacz dokonuje obserwacji bez ściśle zaplanowanego, usystematyzowanego klucza odpowiedzi. Dzięki temu jego obserwacja jest elastyczna, wrażliwa na niezaplanowane, nieoczekiwane zdarzenia, które mają miejsce podczas obserwacji, co stanowi zaletę tej metody. Wadą natomiast jest to, że jest ona podatna na subiektywizm osoby obserwującej. Osądy badacza mogą mieć wpływ co i kiedy będzie obserwowane. Jego uprzedzenia mogą wywierać wpływ na wyniki obserwacji.
Wymienione powyżej rodzaje obserwacji stanowią oddzielne grupy podziałów, tzn. obserwacja ukryta może być zarówno niekontrolowana jak i uczestnicząca ale również może być kontrolowana i nieuczestnicząca.
Rodzaje obserwacji Wasze opinie